Bệnh SARS: Những điều cần biết

Bệnh SARS là một hội chứng suy hô hấp cấp tính nặng ở dạng viêm phổi nặng. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh SARS có thể gây tử vong. Đặc biệt, bệnh lây truyền nhanh qua đường hô hấp, có thể hình thành dịch SARS nếu không được kiểm soát tốt.

SARS (viết tắt của từ Severe acute respiratory syndrome) – hội chứng suy hô hấp cấp nặng là một dạng viêm phổi nặng. Bệnh xuất hiện lần đầu ở Trung Quốc vào tháng 11/2002 và nhanh chóng lan rộng ra 29 quốc gia trên toàn thế giới chỉ trong vòng vài tháng. Dịch SARS có đặc điểm là lây lan nhanh chóng, tỷ lệ tử vong cao. Đợt dịch năm 2003 có 8.422 người mắc bệnh và tử vong 916 người (tỷ lệ tử vong 11%).

Ước tính, có 90% người nhiễm bệnh SARS có thể hồi phục nhưng nếu không chữa trị, người bệnh sẽ tử vong. Vì vậy, các quốc gia đã đẩy mạnh tuyên truyền cách phòng ngừa, dấu hiệu nhận biết dịch SARS, phương pháp chẩn đoán và khuyến cáo cách ly bệnh nhân để kiểm soát dịch bệnh. Đến tháng 7/2003, sự bùng nổ của dịch SARS chấm dứt và kể từ năm 2004 không có trường hợp nào mắc bệnh.

Nguyên nhân gây bệnh làvirus corona hay corona virus SARS. Đây là loại virus có đường kính từ 60 – 130nm, bề mặt của virus có các gai glycoprotein giống hình vương miện. Virus corona có thể sống ở bên ngoài cơ thể trong nhiều giờ, tồn tại trong phân và nước tiểu ở nhiệt độ phòng trong tối thiểu 1 – 2 ngày, thậm chí tới 4 ngày. Ở nhiệt độ 0°C, virus này có thể tồn tại tới 3 tuần. Đặc tính này khiến virus corona có khả năng lây lan mạnh từ người này sang người khác và dễ phát triển thành dịch. Tuy nhiên, chúng bị bất hoạt bởi các hoạt chất ức chế của clo trong 5 phút, mất hoạt tính gây nhiễm nếu tiếp xúc với các chất diệt khuẩn thông thường và có thể bị chết ở nhiệt độ 56°C.

Nguồn lây bệnh trong tự nhiên là loại dơi tai to ở Trung Quốc. Con đường lây bệnh là đường hô hấp (từ các giọt chất tiết qua hắt hơi, nói, thở), đường tiếp xúc trực tiếp (điện thoại, tay nắm cửa), các dụng cụ khí dung, nội soi phế quản và từ chất thải, rác thải của bệnh nhân nhiễm SARS.

Thời gian ủ bệnh SARS từ 2 – 7 ngày, có thể kéo dài tới 12 ngày. Bệnh diễn tiến qua 2 giai đoạn (2 pha):

• Pha đầu: Người bệnh thường sốt trên 38°C, rét run, mặt đỏ, mạch nhanh, mệt mỏi, đau đầu, đau mỏi cơ toàn thân, có thể đau quanh hốc mắt và nổi hạch ngoại vi,… Một số bệnh nhân bị tiêu chảy và viêm đường hô hấp trên;
• Pha sau (pha hô hấp): Triệu chứng suy hô hấp xuất hiện từ ngày thứ 3 tới ngày thứ 5 phát bệnh, chủ yếu là ho khan (đôi khi ho có đờm), khó thở. Suy hô hấp tiến triển nặng trong thời gian rất ngắn.

Bệnh có thể gây biến chứng viêm phế quản, viêm phổi, viêm ruột hoại tử, viêm não, suy hô hấp cấp và suy thận cấp,… Người bệnh SARS dễ tử vong nếu là người cao tuổi, có bệnh lý mạn tính (viêm gan B mạn tính, đái tháo đường), triệu chứng bệnh không điển hình, tăng nồng độ LDH máu và bị suy thận cấp. Tiên lượng bệnh tốt hơn ở người trẻ tuổi.

• Chẩn đoán dựa trên dịch tễ (đi đến khu vực có ca bệnh SARS trong vòng 10 ngày hoặc tiếp xúc với người đã có triệu chứng bệnh) và triệu chứng lâm sàng;
• X-quang lồng ngực: Cho thấy hình ảnh thận nhiễm tổ chức kẽ lan tỏa, là dấu hiệu đặc trưng của trụy hô hấp cấp tính; có thể gặp tổn thương đông đặc phổi cục bộ;
• CT-scan lồng ngực: Giúp phát hiện sớm tổn thương phổi khi X-quang chưa phát hiện được. Trong trường hợp bệnh nặng, CT-scan có thể phát hiện được hình ảnh kén đường kính dưới 1cm, tràn khí màng phổi và tràn khí trung thất;
• Xét nghiệm công thức máu: Số lượng bạch cầu máu ngoại vi bình thường, có thể giảm nhẹ; giảm bạch cầu hạt và tiểu cầu ở pha sau;
• Xét nghiệm chức năng gan: Men gan và creatinin có thể tăng sớm, tăng LDH huyết thanh ở những trường hợp nặng;
• Chẩn đoán xác định dựa trên 2 xét nghiệm: PCR với virus corona và ELISA với virus corona. Xét nghiệm PCR lấy mẫu bệnh phẩm từ dịch phế quản, dịch rửa phế quản phế nang. Xét nghiệm ELISA phát hiện kháng thể IgG. Test realtime cho thấy PCR có độ nhạy cao hơn. Xét nghiệm ELISA có nhược điểm là phát hiện chậm (sau 20 ngày khi có biểu hiện bệnh), ít có giá trị chẩn đoán ở giai đoạn cấp;
• Chẩn đoán phân biệt SARS với cúm H1N1 và một số bệnh đường hô hấp khác như áp xe phổi, viêm phổi thùy, viêm phổi kẽ, phế quản phế viêm, viêm mũi họng do vi khuẩn, viêm não do các loại virus,…

5.1 Nguyên tắc điều trị

Mọi trường hợp được phát hiện mắc bệnh SARS đều cần phải nhập viện và được cách ly hoàn toàn. Bệnh nhân cần được điều trị hồi sức tích cực càng sớm càng tốt. Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh SARS nên chủ yếu điều trị giảm nhẹ triệu chứng, phát hiện và xử trí kịp thời tình trạng suy hô hấp.

5.2 Điều trị nguyên nhân gây bệnh

Phần lớn bệnh nhân SARS có thể hồi phục nếu được điều trị sớm bằng các loại thuốc kháng virus và steroid. Cụ thể:

• Thuốc kháng virus
• Sử dụng kháng sinh điều trị bội nhiễm phế quản, phổi

5.3 Điều trị theo cơ chế bệnh sinh

• Điều trị giảm nhẹ triệu chứng: Sử dụng các thuốc giảm ho cho bệnh nhân ho khan nhiều; nhỏ mũi bằng thuốc nhỏ mũi thông thường. Những bệnh nhân sốt trên 38,5°C được chỉ định dùng thuốc hạ sốt Paracetamol.
• Dinh dưỡng và điện giải: Đảm bảo cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho bệnh nhân SARS, cho người bệnh uống nhiều nước hoa quả; truyền tĩnh mạch các dung dịch Glucose 5%, Natri Clorid 0,9%, Ringer lactate. Lượng dịch truyền phụ thuộc vào diễn biến lâm sàng và điện giải đồ. Ngoài ra, có thể truyền tĩnh mạch cho bệnh nhân các dung dịch axit amin;
• Điều trị suy hô hấp: Hỗ trợ thở oxy cho ống thông mũi, mặt nạ, đặt nội khí quản hoặc máy thở cho bệnh nhân SARS.

Người bệnh dịch SARS sẽ được chuyển sang khu đệm khi đạt các tiêu chuẩn gồm: Hết sốt ít nhất 5 ngày mà không dùng thuốc hạ sốt; hết ho; sức khỏe toàn trạng tốt, ăn ngủ bình thường; mạch, nhịp thở, huyết áp và các xét nghiệm máu trở về bình thường; X-quang phổi cải thiện.

Sau 7 ngày điều trị tại khu đệm, nếu tình trạng sức khỏe vẫn ổn định, bệnh nhân SARS sẽ được xuất viện. Sau khi xuất viện, bệnh nhân cần tự theo dõi nhiệt độ 12 giờ/lần, nếu nhiệt độ trên 38°C ở 2 lần đo liên tiếp hoặc xuất hiện các dấu hiệu bất thường khác thì cần đi khám lại ngay. Thời gian sau, người bệnh cần khám và chụp X-quang phổi hằng tuần cho tới khi phổi trở về trạng thái khỏe mạnh bình thường. Trong thời gian này, bệnh nhân nên nghỉ ngơi tại nhà và tránh đến nơi tập trung đông người.

• Phát hiện sớm và cách ly bệnh nhân SARS để tránh lây nhiễm cho những người xung quanh;
• Người nhiễm dịch SARS nên mang khẩu trang; rửa tay thường xuyên, đặc biệt là sau khi ho hoặc đi vệ sinh; tránh dùng chung các vật dụng cá nhân (bát, đĩa, cốc chén, khăn lau,…) với người khỏe mạnh;
• Người khỏe mạnh không đi vào vùng có dịch;
• Hạn chế các sinh hoạt tập thể, gặp gỡ nhiều người trong thời điểm dịch bệnh đang bùng phát;
• Nhân viên y tế tiếp xúc với bệnh nhân SARS cần có biện pháp phòng ngừa và cách ly đặc biệt;
• Xử lý tốt chất thải của người bệnh.

SARS là căn bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt là ở người lớn tuổi. Vì vậy, khi có dấu hiệu mắc bệnh, người bệnh nên đi khám ngay để được chẩn đoán xác định và có hướng cách ly, điều trị phù hợp, tránh lây lan trong cộng đồng.